خانه

پیشینه

انجمن مطالعات تاریخ شفاهی ایران یک نهاد پژوهشیِ غیر انتفاعی و غیر دولتی و غیر سیاسی و غیر مذهبی

است که در سال 1379 خورشیدی (2000 میلادی) در دادگستری شهر برلین پایتخت جمهوری آلمان فدرال به عنوان

یک انجمن پژوهشی تاریخ شفاهی ایران Forschungsverein für iranische mündliche Geschichte e.V. به ثبت

رسیده است.

پیش از تأسیس انجمن یاد شده، پیشینه فعالیت مان در رابطه با گفت و گوهای تاریخ شفاهی بر می گردد به ژانویه

سال 1985. در زمستان آن سال، نخستین گفت و گوی تاریخ شفاهی با ضبط داستان زندگی (Life Story) مردی

شروع شد که نزدیک به 25 سال از عمرش در زندان های رژیم شاه سپری شده بود. چهار سالی از انقلاب بهمن

1357 نگذشته بود که او این بار، ناگزیر شد، راه تبعید سیاسی را برگزیند. روزی به تصادفی در اداره صلیب سرخ

شهر پراگ با او برخوردم کردم. او چون من به آن جا آمده بود تا مخارج معاش ماهانه اش را دریافت کند. در آن جا بود

که با هم آشنا شدیم و بزودی، در غربت به دوستی صمیمانه ای رسید. نام مستعار او «سُورَن» بود و نام واقعی

اش «غنی». در این زمان بود که قرار گذاشتیم با روش گفت و گو، داستان زندگی او را روی نوار ضبط صوت، ضبط

کنم. وقتی روزی قرار شد که کار گفت و گویمان و ضبط خاطراتش را شروع کنیم، متأسفانه، توان مالی خرید

نوارهای کاست ضبط صوت وجود نداشت. خوشبختانه به راه حلی رسیدم: داستان زندگی او را از کودکی با روش

گفت و گو تا دوره مهاجرت سیاسی روی نوارهای کاست آهنگ های موسیقی- که واقعاً آن ها را بسیار دوست می

داشتم- ضبط کردم تا مبادا، فرداروزی با وی دفن شود.

یازده سال بعد، در ژوئن 1996 (1375 خورشیدی) برای سخنرانی در نهمین کنفرانس بین المللی تاریخ دانان

شفاهی که در دانشگاه گوتنبرگ (سوئد) تشکیل شده بود دعوت شدم. در آن جا درباره فعالیت ده ساله ام تا آن

زمان که نتایج آن از جمله تهیه حدود 270 ساعت فیلم تاریخ شفاهی از گفت و گوها با 28 نفر خاطره گو بود، و نیز

درباره متدلوژی و تجربه هایم از آن دوران و از جمله به تجربه نخستین کارم که داستان زندگیِ «غنی» را در پراگ

روی نوار آهنگ های موسیقی ضبط کرده بودم، اشاره ‌داشتم.

داده های آماری از ترکیب خاطره گویان در مجموعه تاریخ شفاهی

از داستان نخستین گفت و گوی تاریخ شفاهی حمید احمدی (بنیانگذار و مدیر کنونی انجمن مطالعات تاریخ شفاهی

ایران) در زمستان سال 1985 با غنی بلوریان در پراگ، اکنون پس از گذشت 30 سال در سال 2015، ترکیب کنونی

خاطره گویانی که در برنامه تاریخ شفاهی شرکت کرده اند عبارت است از:

- تعداد خاطره گویان در این برنامه شامل 115 نفر

- فیلم تاریخ شفاهی تهیه شده از 115 نفر خاطره گو بالغ بر 1100 ساعت

- 54 نفر از این مجموع خاطره گویان دارای تألیف یا نگارش کتاب جمعاً شامل 722 عنوان کتاب به زبان های فارسی،

انگلیسی، آلمانی، فرانسه و روسی

- 67 نفر از این مجموعه دارای سابقه زندانی سیاسی در ایران، عراق، اتحاد جماهیر شوروی سابق و جمهوری

فدرال آلمان از سال 1316 خورشیدی تا 1372 خورشیدی و جمعاً 632 سال زندانی سیاسی

- 40 نفر از این مجموعه دارای تحصیلات ناتمام دانشگاهی و 7 نفر در سطح دیپلم متوسطه یا دوره دوم دبیرستان و

68 نفر دارای تحصیلات دانشگاهی (30 نفر لیسانس و فوق لیسانس و 31 نفر عنوان دکتری و 7 نفر عنوان

پروفسوری)

- 15 نفر از این مجموعه از قشر خانواده های مرفه جامعه زمان خود، 49 نفر از قشر متوسط و 51 نفر از قشر

فرودستان برخاسته اند.

- سن شرکت کنندگان در این برنامه تاریخ شفاهی در مقطع گفت و گو بین 29 تا 92 سال

- 115 نفر خاطره گویان در این مجموعه تاریخ شفاهی در طول نزدیک به یک قرن از سال 1919 تا 2015 میلادی در

110 تشکل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، سیاسی- مسلحانه، ادبی، علمی، دانشگاهی، نظامی، زنان،

دانشجویی، مذهبی، کانون وکلاء، حقوق بشری، سندیکایی، شورایی، تعاونی، کارگری، دهقانی، روزنامه نگاری،

تئاتر، سینما، گویندگی در برخی رادیوهای برونمرزی، انرژی اتمی و ... فعالیت داشته اند یا فعالیت برخی ها به

گونه‌ای منفرد بوده است.

هدف ما

انقلاب بهمن 1357 ایران نشان داد که حافظه جمعی تاریخی ما ایرانیان و آگاهی مان از تجربه های سیاسی،

اجتماعی و تاریخی و ... چند نسل پیش، تا چه اندازه در سطح نازلی قرار داشته. خاطرات و زندگینامه از حلقه های

بسیار مهم اتصال انتقال تجربه ها و نیز یکی از منابع مهم پژوهش در تاریخ است. پرسشی ست، مردم ایران در

دوره جنبش انقلاب از تجربه های گذشتگان شان چه داشتند؟ و چرا نمی توانستند بدانند که چه می خواهند؟

مطالعه ما در خصوص تعداد خاطرات و زندگینامه هایی که از سال 1254 خورشیدی (از نخستین روزنامه خاطرات

محمد حسن خان اعتمادالسلطنه) تا مقطع انقلاب بهمن یعنی طی قدری بیش از 100 سال که از سوی دیوانیان،

روشنفکران و کنشگران سیاسی و اجتماعی و ... منتشر شده بود، جمعاً رقم آن از حدود 18 عنوان خاطرات تجاوز

نمی کرد یعنی، این رقم حدود 18 درصد رقمی است که ما در طول این سال ها گردآوری کرده‌ایم.

آنچه ما را به سوی چنین هدفی کشاند، در واقع درسِ تجربه ی انقلاب بهمن 57 بود. درسی که ما را با ابعاد فقرِ

انتقال تجربه های نسلی به نسل دیگر در عمل نشان داد. این واقعیت چون شوکی بود که ما را در مسیر تلاشی

رهنمون ساخت تا بتوانیم در حد توان لااقل به بخشی از این گنجینه ی تاریخیِ ذیقیمت ایران قرنِ بیستم دست

یابیم و آن را برای نسل امروز و آیندگان ثبت و ماندگار کنیم. این بود به سراغ گروهی از حاملان این گنجینه رفتیم که

مقیم کشورهای ایران، آلمان، فرانسه، انگلیس، اتریش، سوئد، کانادا و آمریکا بودند. متأسفانه، در طول این سال ها

25 نفر از خاطره گویان این مجموعه درگذشتند. به هر روی، در راستای نیل به این هدف به دو رویکرد یعنی مطالعه

میدانی و اسنادی روی آورده ایم.

- رویکرد به مطالعه ی میدانی برای فهم بیشتر از تاریخ اجتماعی و فرهنگی و سیاسی و ... از درون زیست

گفتارهایی از چهار نسل با روش گفت و گو و مباحثه (dialogic discourse) به مثابه تولید یک منبع تاریخی. شایان

ذکر است، با هر خاطره گویی در آغازِ دیدار طی یک گفت و گوی مقدماتی توافق می کردیم تا به اتفاق هم سفری

را بپیماییم. سفری به درون زندگی اش، از کودکی تا مقطع گفت و گو، از خانواده و مدرسه تا جامعه، حتی بازی

هایی که می کرده است یا قصه هایی که شنیده است ... در طول سفر با فیلمی از او، برخی روایت های او را در

زمینه هایی که با روایت از موضوعی مشابه از همسفر یا همسفران پیشین ضبط کرده بودم، مورد بحث و تطبیق

قرار می دادم. در آن جایی که اسناد مکتوب سخن می گفتند، برای تدقیق و اصلاح روایتش به میان می کشیدم.

بدون هیچگونه ادعایی و با فروتنی می خواهم اشاره کنم که متدولوژی ما و گزینش شیوه dialogic discourse

همراه با کار انطباقی با اسناد مکتوب، تهیه فیلم ویدیویی، کار تاریخ شفاهی مان مورد توجه نهمین کنفرانس بین

المللی تاریخ دانان شفاهی قرار گرفت و به مثابه تجربه ی جدیدی در حوزه کار تاریخ شفاهی معرفی و از سوی آن

انجمن منتشر شد.

- رویکرد دیگر ما، اقدام به گردآوری و تنظیم اسناد مکتوب و نشریات عمدتاً مرتبط به این مجموعه ی تاریخ روایی تا

به نوبه خود بتواند زمینه ی مطالعه ی تطبیقی میان روایت های شفاهی مطروحه در این مجموه را با با اسناد

مکتوب فراهم آورد. این مجموعه اسناد مکتوب بالغ بر 850 مجلد (هر مجلد حدود 400 صفحه) است که بخشی از

آن ها تنظیم و بخش دیگر، ناتمام مانده است. البته، فعلاً در انتظار روزی هستیم که شاید نهاد یا نهادهای مستقل

فرهنگی یا افرادی متمکن و علاقمند به تاریخ و فرهنگ ایران پیدا شوند تا هزینه دیجیتال کردن و سپس آنلاین این

مجموعه اسناد و نشریات را برای دسترسی همه پژوهشگران و علاقه مندان فراهم سازند.

تاریخ شفاهی و هزینه

واقعیت این است، اجرای پروژه ها یا برنامه های گسترده تاریخ شفاهی مانند مسائلی چون محل اقامت روایت

کنندگانی که مقیم کشورهای مختلف باشند یا برخی مسائل دیگر، عملاً، نیازمند صرف هزینه های سنگینی است.

بنابراین، اینگونه مطالعه میدانی با کمک های مالی دولتی یا از طریق حمایت های مالی بنیادهای خیریه و فرهنگی

اجرا می شود. به عنوان مثال، می توان از طرح تاریخ شفاهی ای که به مدت 6 سال (1987-1981) در دانشگاه

هاروارد انجام شد (گفتگو با 130 روایت کننده که حدود 90 درصد آنان مقامات بالای کشوری و لشگری و امنیتی دوره

سلطنت پهلوی ها بودند که منجر به تهیه 800 ساعت مصاحبه با آنان و ثبت آن ها روی نوار ضبط صوت شد) یاد

کرد. بنا به نوشته آقای دکتر حبیب لاجوردی مدیر آن طرح، اجرای طرح مورد بحث بالغ بر یک میلیون دلار هزینه

برداشته که با کمک مالی بنیاد موقوفات آمریکا و بنیاد فورد و شماری از شرکت های خصوصی و بنیاد فرهنگی

ایرانیان مقیم آمریکا و اروپا به اجرا در آمد. منظور از ذکر این مطلب در واقع دادن تصویری از ابعاد این نوع کار پرهزینه

پژوهشی در مورد تاریخ شفاهی است.

راهی که ما رفته ایم

راه و کاری که برای مطالعه و تولید مجموعه تاریخ شفاهی صوتی تصویری از ایران قرن بیستم با مشارکت چهار

نسل از خاطره گویان و نیز گردآوری و تدوین اسناد و نشریات تاریخی رفته ایم، کاری بود داوطلبانه ی انفرادی و در

شرایط ویژه زندگی در مهاجرت سیاسی و بدون پشتیبانی مالی و عدم دریافت دستمزدی یا کمک مالی از مؤسسه

یا نهادی، چه داخلی و چه خارجی. طبعاً با چنین وضعی، با تنگناها و دشواری های آزاردهنده مالی روبرو بوده ایم. و

این امر نه تنها موجب کُند شدن روند متعارفی کار می شد بلکه از آسیب های جسمی و روحی هم بری نبوده ایم.

با اینهمه، آنچه به ما نیرو می داده است، گویا اعجاز عشق بود. آن عشقی که به زندگی معنا می بخشد. تجربه

ها و داستان هایی از این سال ها در سایت انجمن مطالعات تاریخ شفاهی ایران در دو نوشته: «از تجربه پراگ» و

«پیدایش انجمن» آمده است. ناگفته نماند، در طول این 30 سال، هشت نفر مبلغ 24 هزار دلار یا معادل آن به حمید

احمدی کمک مالی نموده اند و نام آنان در سایت انجمن ما با سپاس آمده است.

برنامه آنلاین

از سال 1390 خورشیدی توفیق یافته ایم بتدریج این مجموعه 1100 ساعت فیلم ویدیویی گفتارهای تاریخ شفاهی

ایران در قرن بیستم را به مرحله آنلاین در آوریم. از نیمه دوم سال 1392 بر آن شدیم تا بتوانیم با کار پژوهشی اقدام

به تهیه ی فیلم های موضوعی از درون این مجموعه فیلم ها بنماییم.

برای ثبت نام و درخواست عضویت در سایت انجمن تاریخ شفاهی ایران و دریافت Password و یا برای یاری رسانی

فکری و مالی به این انجمن، می توانید از طرق زیر با ما تماس بگیرید:

Tel. : +49 (30)416 49 98

E-Mail : iranianoralhistory@gmx.de